มรดกทางศิลปวัฒนธรรมของอารยธรรมอียิปต์

1.ศาสนาและความเชื่อของชาวอียิปต์

ชาวอียิปต์เชื่อในความมั่นคงและความปลอดภัยที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงสม่ำเสมอของแม่น้ำไนล์ ฟาโรห์ถูกมองว่าเป็นสุริยเทพผู้มีอำนาจสูงสุด ซึ่งมีความสำคัญในการสร้างความอุดมสมบูรณ์และความมั่นคงของชีวิต ชาวอียิปต์เชื่อว่าฟาโรห์จะไปรวมกับโอซิริส เทพเจ้าแห่งความอุดมสมบูรณ์ หลังจากสิ้นพระชนม์ ความเชื่อในชีวิตหลังความตายทำให้ชาวอียิปต์รักษาร่างกายด้วยการทำมัมมี่และจัดเตรียมสิ่งของสำหรับใช้ประโยชน์เมื่อวิญญาณกลับมา คัมภีร์มรณะ (Book of the Dead) เป็นคัมภีร์สำคัญที่สอนเกี่ยวกับการพิพากษาหลังความตาย โดยเทพเจ้าอนูบิสจะชั่งหัวใจของผู้ตายเทียบกับขนนก ซึ่งมีข้อความเกี่ยวกับการทำความดี ชาวอียิปต์นับถือเทพเจ้าองค์ต่าง ๆ (polytheistic) โดยมีเทพเจ้าที่สำคัญคือ สุริยเทพ สัญลักษณ์คือหินเบนเบนและโอเบอลิสก์ ในสมัยฟาโรห์อาเมนโฮเตปที่ 4 และพระนางเนเฟอรฺตีติ มีการเปลี่ยนไปนับถือเทพเจ้าองค์เดียวคือ อาเทน (Aten) แต่สังคมไม่พอใจ ทำให้กลับไปนับถือเทพเจ้าหลายองค์หลังสิ้นรัชกาล ศาสนามีบทบาทสำคัญในการเสริมสร้างอำนาจของฟาโรห์ และสร้างความชอบธรรมให้แก่การปกครอง ส่งเสริมความเจริญด้านวิทยาการและศิลปกรรมในอียิปต์โบราณ

2.ด้านดาราศาสตร์

เกิดจากการสังเกตปรากฏการณ์ที่น้ำในแม่น้ำไนล์หลากท่วมล้นตลิ่ง เมื่อน้ำลดแล้วพื้นดินก็มีความเหมาะสมที่จะเพาะปลูก หลังจากชาวนาเก็บเกี่ยวพืชผลแล้วน้ำในแม่น้ำไนล์ก็กลับมาท่วมอีก หมุนเวียนเช่นนี้ตลอดไป ชาวอียิปต์ได้นำความรู้จากประสบการณ์ดังกล่าวไปคำนวณปฏิทิน ปีหนึ่งมี 365 วัน โดยแบ่งปีหนึ่งออกเป็น 12 เดือน เดือนละ 30 วัน 5 วันที่เหลือเอาไปนับรวมกับเดือนสุดท้ายของปี ด้วยวิธีนี้ทุกๆ 4 ปี วันจะขาดหายไป 1 วัน ในสมัยราชวงศ์ทอเลอมี ได้มีการแก้ไขปฏิทินให้ถูกต้องยิ่งขึ้นด้วยการเติมวันที่ขาดหายไป 1 วัน ทุกๆ ปีที่สี่ และในรอบ 1 ปี ยังแบ่งเป็น 3 ฤดูที่กำหนดตามวิถีการประกอบอาชีพ คือ ฤดูน้ำท่วม ฤดูไถหว่าน และฤดูเก็บเกี่ยวฤดูหนึ่งๆ กินเวลาสี่เดือน และได้ประดิษฐ์นาฬิกาน้ำ และนาฬิกาแดดขึ้นใช้บอกเวลาด้วย

3.ด้านคณิตศาสตร์

คณิตศาสตร์ของอียิปต์โบราณ เป็นคณิตศาสตร์ที่พัฒนาและใช้ในอียิปต์โบราณ 3,000 ปีก่อนคริสตศักราช ถึงคริสต์ศักราชที่ 300 ชาวอียิปต์โบราณใช้ระบบตัวเลขสำหรับการนับและการแก้ปัญหาทางคณิตศาสตร์ที่เขียนมักเกี่ยวข้องกับการคูณ และเศษส่วน หลักฐานทางคณิตศาสตร์ของอียิปต์ จากตำราเป็นที่ทราบกันดีว่าชาวอียิปต์โบราณเข้าใจแนวคิดเกี่ยวกับเรขาคณิต เช่น การกำหนดพื้นที่ผิวและปริมาณของรูปทรงสามมิติที่มีประโยชน์สำหรับวิศวกรรมสถาปัตยกรรม และพีชคณิต เช่น วิธีตำแหน่งเท็จและสมการ กำลังสอง การก่อสร้างพีระมิดของอียิปต์ เป็นหลักฐานยืนยันถึงความก้าวหน้าในวิชาคณิตศาสตร์ การรังวัดพื้นที่นาเมื่อน้ำลด ทำให้เกิดวิชาเรขาคณิต ชาวอียิปต์โบราณรู้จักการคำนวณหาพื้นที่รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส วงกลม และลูกบาศก์และยังรู้จักคำนวณหาปริมาตรของรูปทรงกระบอกและรูปทรงกลมด้วย เป็นผู้ค้นพบสูตรของพื้นที่วงกลม คือ πr เอกสารที่เก่าแก่ที่สุดทางคณิตศาสตร์ คือ อาเมส ปาปิรุส มีการแสดงตัวอย่างการคำนวณหาปริมาตร หรือความจุของยุ้งข้าว และพื้นที่นา เป็นต้น

4.ด้านการแพทย์

ในปี ค.ศ. 1822 ได้มีการไขปริศนาตัวอักษรเฮียโรกลิฟิกสำเร็จ ทำให้ รู้ว่าอียิปต์โบราณ มีบันทึกเรื่องการผ่าตัดและกายวิภาคในตำราการแพทย์ ปาปิรัสเอ็ดวินสมิธ (Edwin Smith Papyrus) ซึ่งเขียนถึงโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ วิธีการวินิจฉัยโรค รวมไปถึงการรักษา ซึ่งสันนิษฐานว่าเขียนขึ้นราว 1600 ปีก่อนคริสต์ศักราช นอกจากนี้ยังมีการค้นพบภาพตามผนังและหลุมศพ โดยมีหลักฐานการผ่าตัดซึ่งมีอายุมากกว่า 3,000 ปีก่อนคริสต์ศักราช นอกจากนี้ยังมีตำราการแพทย์อื่นๆ ที่พูดถึงวิธีการรักษาในเชิงความเชื่อทางศาสนา การใช้เวทย์มนต์ในการรักษา อาการที่แพทย์ไม่สามารถรักษาได้ เช่น แผลกระดูกแตกละเอียด แต่บางอาการหากรักษาได้จะมีข้อแนะนำให้ทาน้ำผึ้งและประคบด้วยเนื้อสดเป็นการห้ามเลือดแต่ถ้าเป็นกรณีที่แพทย์รักษาไม่ได้จะมีการพึ่งพาเวทย์มนต์ และชาวอียิปต์เชื่อว่าหัวใจมีความสำคัญที่สุด เชื่อว่าเป็นศูนย์กลางของความคิดและวิญญาณ ดังนั้นหัวใจของมัมมี่จึงถูกเก็บรักษาไว้อย่างดี มีการค้นคว้าเกี่ยวกับการรักษาบาดแผล การใช้น้ำเกลือทำความสะอาดเพื่อกันการอักเสบ และการใช้ด่างในการรักษาบาดแผลจักษุแพทย์ของอียิปต์ขึ้นชื่อมากในการรักษาโรคตา

5.สถาปัตยกรรม

ลักษณะสถาปัตยกรรมอียิปต์ใช้ระบบโครงสร้างเป็นเสาและคาน แสดงรูปทรงที่เรียบง่าย แข็งทื่อ ขนาดช่องว่างภายในมีเล็กน้อยและต่อเนื่องกันโดยตลอด สถาปัตยกรรมสำคัญของชาวอียิปต์ ได้แก่ สุสานที่ฝังศพ ซึ่งมีตั้งแต่ของประชาชนธรรมดาไปจนถึงกษัตริย์ ซึ่งจะมีความวิจิตรพิสดาร ใหญ่โตไปตามฐานะและอำนาจ ลักษณะของการสร้างสุสานที่เป็นสถาปัตยกรรมสำคัญแห่งยุคก็คือ มัสตาบา (ส่วนบนสุสานแบบสี่เหลี่ยมราบ) และพีระมิด ซึ่งพีระมิดพัฒนาจากแบบมัสตาบา มาเป็นแบบขั้นบันได และรูปทรงพีระมิด ตามลำดับ นอกจากพีระมิดแล้วอียิปต์ยังสร้างวิหารจำนวนมาก เพื่อบูชาเทพเจ้าแต่ละองค์ และเทพประจำท้องถิ่น ภายในวิหารมักจะประดับด้วยเสาหินขนาดใหญ่ซึ่งแกะสลักลวดลายอย่างงดงาม วิหารที่สำคัญและยิ่งใหญ่ของอียิปต์ ได้แก่ วิหารแห่งเมืองคาร์นัก (Karnak) และวิหารแห่งเมืองลักซอร์ (Luxor)

6.ประติมากรรมและจิตรกรรม

งานประติมากรรมของอียิปต์มีความหลากหลาย ตั้งแต่รูปแกะสลักขนาดมหึมาจนถึงผลงานประณีตขนาดเล็ก เช่น งานของช่างทอง วัสดุที่นิยมใช้ได้แก่หินชนิดต่างๆ เช่น หินแกรนิต ดิโอไรด์ บะซอลต์ และอะลาบาสเตอร์ ซึ่งเป็นหินเนื้ออ่อนสีขาว สำหรับประติมากรรมขนาดใหญ่มักใช้หินทราย นอกจากนี้ยังใช้หินปูนและไม้ โดยนิยมพอกด้วยปูนและระบายสี

ประติมากรรมขนาดเล็กของอียิปต์มักทำจากวัสดุมีค่า เช่น ทองคำ เงิน อิเลคตรัม หินลาปิสลาซูลี และเซรามิก ประเภทของประติมากรรมมีทั้งแบบลอยตัว แบบนูนต่ำ และแบบนูนสูง โดยแบบลอยตัวมักเป็นรูปเทพเจ้า ฟาโรห์ ข้าทาส สัตว์เลี้ยง และสิ่งของเครื่องใช้สำหรับประกอบพิธีศพ ส่วนแบบนูนมักพบเป็นลวดลายหรือภาพสลักบนผนังและเสาวิหาร

ในด้านจิตรกรรม ชาวอียิปต์มีผลงานมากมาย ซึ่งส่วนใหญ่พบในพีระมิดและสุสาน ภาพวาดเหล่านี้มีสีสันสดใส แสดงถึงเทพเจ้าที่เคารพบูชา พระราชกรณียกิจของฟาโรห์และราชวงศ์ ภาพบุคคลทั่วไป และฉากวิถีชีวิต เช่น การประกอบเกษตรกรรม แสดงให้เห็นถึงความสามารถด้านศิลปะและวัฒนธรรมของอารยธรรมอียิปต์โบราณอย่างเด่นชัด

7.เกษตรกรรม พาณิชยกรรม และอุตสาหกรรม

ชาวอียิปต์โบราณใช้ประโยชน์จากการเกิดน้ำท่วมตามฤดูกาลของแม่น้ำไนล์ เพื่อพัฒนาการเกษตรและระบบชลประทาน ซึ่งเป็นพื้นฐานของความเจริญรุ่งเรืองในด้านเศรษฐกิจ อียิปต์เริ่มมีการติดต่อค้าขายกับดินแดนอื่นตั้งแต่ประมาณ 2,000 ปีก่อนคริสต์ศักราช โดยดินแดนที่มีการติดต่อเป็นประจำ ได้แก่ เกาะครีต ดินแดนเมโสโปเตเมีย โดยเฉพาะฟีนิเชีย ปาเลสไตน์ และซีเรีย สินค้าส่งออกสำคัญของอียิปต์ ได้แก่ ทองคำ ข้าวสาลี และผ้าลินิน ส่วนสินค้านำเข้า เช่น แร่เงิน งาช้าง และไม้ซุง การค้าขายอย่างต่อเนื่องนำไปสู่การพัฒนาเครื่องมือทางธุรกิจ อาทิ ระบบบัญชี การทำหนังสือสัญญาเกี่ยวกับทรัพย์สิน และพินัยกรรม แม้อียิปต์จะยังไม่มีการใช้เหรียญกษาปณ์ แต่ชาวอียิปต์ใช้ห่วงทองแดงหรือทองคำที่ชั่งตามน้ำหนักในการแลกเปลี่ยน ซึ่งถือเป็นหนึ่งในรูปแบบเงินตราแรกเริ่มของโลก ขณะที่ประชาชนทั่วไปยังคงใช้ระบบสินค้าแลกเปลี่ยนอยู่ อุตสาหกรรมของอียิปต์ก็เจริญรุ่งเรืองไม่แพ้การค้า โดยราว 3,000 ปีก่อนคริสต์ศักราช ชาวอียิปต์จำนวนมากเป็นช่างฝีมือและศิลปิน เช่น ช่างทอง ช่างเพชรพลอย ช่างทอผ้า ช่างทำเครื่องเรือน และช่างต่อเรือ ต่อมาได้มีการจัดตั้งโรงงานซึ่งจ้างแรงงานมากกว่า 20 คนต่อแห่ง และมีการแบ่งหน้าที่การทำงานอย่างเป็นระบบ อุตสาหกรรมที่โดดเด่น ได้แก่ อู่ต่อเรือ เหมืองแร่ โรงงานเครื่องปั้นดินเผา เครื่องแก้ว และสิ่งทอ ความมั่งคั่งและเจริญรุ่งเรืองทางเศรษฐกิจทำให้จักรวรรดิอียิปต์สามารถสั่งสมอารยธรรมของตนได้อย่างยาวนานและต่อเนื่อง จนกลายเป็นเป้าหมายของอารยธรรมเพื่อนบ้านที่ต้องการขยายอิทธิพลเข้าครอบครองดินแดนแห่งนี้ แม้จักรวรรดิอียิปต์จะเสื่อมสลายลงก่อนคริสต์ศักราช แต่อารยธรรมอียิปต์ยังคงดำรงอยู่ในฐานะมรดกที่ทรงคุณค่า และเป็นรากฐานสำคัญในการพัฒนาอารยธรรมของมนุษยชาติในเวลาต่อมา