พัฒนาการและความเจริญของอารยธรรมเมโสโปเตเมีย

พัฒนาการและความเจริญของสุเมเรียนมี 2 ระยะ คือ

1. ระยะวัฒนธรรมอูเบด (Ubaid) ประมาณปี 4,250-3,750 ก่อนคริสต์ศักราช เป็นสมัยเริ่มอารยธรรมคนเมือง (Urban life)

2. ระยะวัฒนะรรมอูรุค (Uruk) ประมาณปี 3,750-3,000 ก่อนคริสต์ศักราช

ชนชาติสุเมเรียน (Sumerian) เป็นชนชาติแรกที่สร้างความเจริญขึ้นในบริเวณเมโสโปเตเมีย ซึ่งเชื่อกันว่าชาวสุเมเรียนได้อพยพมาจากที่ราบสูงอิหร่าน และได้มาตั้งถิ่นฐานอยู่ในบริเวณตอนล่างสุดของลุ่มแม่น้ำไทกริสและยูเฟรทิส ตรงส่วนที่ติดกับอ่าวเปอร์เซีย โดยเรียกบริเวณนี้ว่า ซูเมอร์ (Sumer) นักประวัติศาสตร์ถือว่า ซูเมอร์ คือ แหล่งกำเนิดของนครรัฐ (city-state) แห่งแรกของโลก

สังคมของชาวสุเมเรียน

สังคมของชาวสุเมเรียน เป็นสังคมที่มีชนชั้น โดยกษัตริย์และนักบวชบางพวกเป็นชนชั้นสูงสุดในสังคมสุเมเรียน พ่อค้ามหาเศรษฐีอยู่อันดับต่อมา ชาวสุเมเรียนที่เป็นสามัญ ส่วนใหญ่เป็นเกษตรกร สังคมชั้นต่ำที่สุดของชาวสุเมเรียน คือ ทาส ทาสบางคนเป็นชาว ต่างชาติที่ถูกจับตัวมาจากสงคราม ทาสนอกนั้นคือชาวสุเมเรียนผู้ที่ถูกขายไปเป็นทาสตั้งแต่เป็นเด็ก และสังคมของพวกสุเมเรียนมีความเชื่อว่ามนุษย์เกิดมาเพื่อรับใช้พระเจ้าเท่านั้น ดังนั้นพวกเขาจึงทุ่มเทให้กับการสร้างสถาปัตยกรรมขนาดใหญ่ เรียกว่า ซิกกูแรต เพื่อเป็นเทวสถานในการบูชาพระเจ้าหรือเทพประจำเมือง และมีผลงานด้านวรรณกรรมที่สำคัญ ได้แก่ มหากาพย์กิลกาเมช ซึ่งเป็นเรื่องราวการผจญภัยของกิลกาเมช ประมุขและวีรบุรุษแห่งอูรุก

สมัยอาณาจักรบาบิโลนเก่า

เมื่อประมาณ 2,000 ปีก่อนคริสต์ศักราช นักรบเร่ร่อน ที่เรียกกันว่า อะมอไรต์ (Amorite) ได้พิชิตชาวสุเมเรียน และจัดตั้งเมืองหลวงที่บาบิโลน (Babylon) บนฝั่งแม่น้ำยูเฟรติส จักรวรรดิบาบิโลเนีย ได้เจริญถึงจุดสูงสุดในช่วงรัชสมัยของพระเจ้าฮัมมูราบี (Hammurabi) ตั้งแต่ปี 1,792-1,750 ก่อนคริสต์ศักราช มรดกที่ยั่งยืนที่สุดของฮัมมูราบี คือ ประมวลกฎหมายฮัมมูราบี เพื่อสร้างความยุติธรรมให้แก่สังคม ได้ชื่อว่า เป็นกฎหมาย “ตาต่อตา ฟันต่อฟัน” ลักษณะของอาณาจักรบาบิโลนเก่า มีลักษณะเป็น “รัฐสวัสดิการ” รัฐดูแลพลเมืองอย่างใกล้ชิดฝ่ายปกครองมีอำนาจได้ไม่นาน เพราะนักบวชกลับมีอิทธิพลเช่นเดิม อาณาจักร บาบิโลนจึงค่อยๆ เสื่อมอำนาจลง เกือบสองศตวรรษหลังจากรัชสมัยของพระเจ้าฮัมมูราบี บาบิโลเนียซึ่งได้กลายเป็นจักรวรรดิ ก็เสื่อมอำนาจลง และล่มสลายลงไปโดยถูกพวกอัสซีเรียโจมตี

สมัยจักรวรรดิอัสซีเรีย

ในราว 1,200 ก่อนคริสต์ศักราช ชาวอัสซีเรียจากทาง ตอนเหนือของดินแดนเมโสโปเตเมีย ก็เข้าปกครองกรุงบาบิโลน อย่างไรก็ตามจักรวรรดิของพวกเขาก็ถูกยึดครองโดยผู้บุกรุกในไม่ช้า หลังจากความพ่ายแพ้นี้ ชาวอัสซีเรียก็ใช้เวลาถึง 300 ปี ในการฟื้นฟูความแข็งแกร่งขึ้นมาใหม่ ครั้นแล้วเมื่อเริ่มขึ้นประมาณ 900 ปีก่อนคริสต์ศักราช พวกเขาก็เริ่มพิชิตดินแดนพระจันทร์เสี้ยวได้ทั้งหมด และยังยึดเอเชียไมเนอร์พร้อมทั้งอียิปต์ได้บางส่วน ปัจจัยสำคัญที่ทำให้ชาวอัสซีเรียประสบผลสำเร็จ คือ กองทัพอันเข้มแข็ง ชาวอัสซีเรียเหมือนกับชาวฮิตไทต์ ซึ่งได้ใช้อาวุธเหล็กและรถสองล้อเทียมม้า กองทัพมีการจัดการเป็นอย่างดีมาก และทหารทุกคนมีระเบียบวินัย ชาวอัสซีเรียนิยมสร้างวังแทนวัด มรดกทางศิลปกรรมเจริญถึงขีดสุดในสมัยพระเจ้าอัสซูร์บานิปาล ที่สำคัญ ได้แก่ภาพสลัก นูนต่ำ ห้องสมุดดินเหนียวเมืองนิเนเวห์ ซึ่งรวบรวมแผ่นอักษรลิ่มหรือคูนิฟอร์มมาไว้ที่ห้องสมุดแห่งนี้

ที่มาของภาพ: อภินันท์ วิชัย. (2564). อารยธรรมโลก. ห้องสมุดนิเนเวห์

สมัยจักรวรรดิบาบิโลนใหม่

ชาวคาลเดียน (Chaldean) ซึ่งเป็นกลุ่มคนที่มาจาก ทะเลทรายซีเรีย ได้นำประชาชนพวกอื่นเข้าไปโจมตีชาวอัสซีเรีย เมื่อ 612 ปีก่อนคริสต์ศักราช พวกเขาก็ทำลายเมืองไนน์เวห์และจักรวรรดิอัสซีเรียลงได้ ชาวคาลเดียน ได้จัดตั้งจักรวรรดิใหม่ขึ้นมา นักประวัติศาสตร์เรียกจักรวรรดิของขาวคาลเดียนว่า “จักรวรรดิบาบิโลนใหม่” กษัตริย์คาลเดียนที่มีชื่อเสียงมากที่สุด คือ เนบูคัดเนซซาร์ (Nebuchadnezzar) ได้สร้างกรุงบาบิโลนขึ้นมาใหม่ เป็นเมืองที่สวยงาม ตามตำนานเล่าว่า พระบรมมหาราชวังของพระองค์มีลักษณะเป็นสวนลอยที่มีต้นไม้และดอกไม้ปลูกบนระเบียงและหลังคาของพระราชวัง มองจากพื้นดินสวนจะมองดูเหมือนลอยอยู่บนอากาศ ซึ่งรู้จักกันทั่วไปในชื่อ “สวนลอยบาบิโลน” ชาว คาลเดียน เลื่อมใสในวัฒนธรรมสุเมเรียนจึงได้ศึกษาภาษาสุเมเรียน และสร้างวิหารสำหรับเทพเจ้าของชาวสุเมเรียน นอกจากนั้นกรุงบาบิโลนก็กลายเป็นศูนย์กลางทางด้านดาราศาสตร์ด้วย ชาวคาลเดียน ได้วาดแผนภูมิตำแหน่งของดาวทั้งหลาย รู้จักการแบ่งสัปดาห์ออกเป็น 7 วัน แบ่งวันออกเป็น 12 คาบ คาบละ 120 นาที ได้สร้างปฏิทิน และแก้ปัญหาความ สลับซับซ้อนของเรขาคณิตได้ด้วย จักรวรรดิคาลเดียนมีอำนาจในช่วงสั้นๆ เพราะถูกกองทัพเปอร์เซียโดยการนำของพระเจ้าไซรัสมหาราช เข้ายึดครองและผนวกเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิเปอร์เซีย และ สิ้นสลายเมื่อปี 534 ก่อนคริสต์ศักราช นับเป็นการสิ้นสุดประวัติศาสตร์ของดินแดน เมโสโปเตเมียในยุคโบราณ

สมัยอาณาจักรขนาดเล็ก

ฟินิเชียน

อาศัยอยู่ในดินแดนฟินิเชียซึ่งเป็นที่ตั้งของประเทศเลบานอนปัจจุบัน และมีการปกครองแบบนครรัฐ ลักษณะที่ตั้งมีเทือกเขาสลับซับซ้อนกั้นระหว่างที่ราบแคบๆ ซึ่งขนานกับชายฝั่งทะเลเมดิเตอร์เรเนียนกับดินแดนอื่นๆ ทำให้พวกฟินิเชียนไม่สามารถขยายดินแดนของตนออกไปได้ จึงดำรงชีวิตด้วยการเดินเรือและค้าขายทางทะเล ฟินิเซียนได้รับการยกย่องว่าเป็นพ่อค้าทางเรือ ผู้ยิ่งใหญ่ในทะเลเมดิเตอร์เรเนียนของตะวันออกกลางสมัยโบราณ สินค้าสำคัญ ได้แก่ เครื่องเงิน การแกะสลักงา เครื่องแก้ว ผ้าที่ย้อมด้วยสีม่วง และทาส นอกจากมีชื่อเสียงในด้านการค้าแล้ว ชาวฟินิเชียนยังมีชื่อเสียงในด้านอุตสาหกรรมต่อเรือซึ่งทำจากไม้ซีดาร์ที่มีอยู่มากบนเทือกเขาในเลบานอน และการทำอุตสาหกรรมเครื่องใช้จากแร่โลหะต่างๆ ชาวฟินิเซียได้ค้นพบอาณานิคมใหม่ๆ มากมายตามเส้นทางการค้าขายของพวกเขา เมืองคาร์เธจ (Carthage) ซึ่งตั้งชายฝั่งทะเลตอนเหนือของทวีปแอฟริกา คือเมืองที่มีชื่อเสียงที่สุดในบรรดาอาณานิคมเหล่านั้น ต่อมาเมืองคาร์เธจ ก็กลายเป็นเมืองที่มีอิทธิพลมากที่สุดเมืองหนึ่งบนฝั่งทะเลเมดิเตอร์เรเนียน ชาวฟินิเชียนจำเป็นต้องใช้เอกสารและหลักฐานในการติดต่อค้าขายจึงได้พัฒนาตัวอักษรของอียิปต์โบราณ จำนวนรวม 22 ตัว อักษรฟินิเชียนเป็นมรดกทางอารยธรรมที่สำคัญของโลกตะวันตก เนื่องจากชาวกรีกและโรมันได้นำไปใช้ และสืบทอดต่อมาจนถึงปัจจุบัน

ที่มาของภาพ: สารานุกรมประวัติศาสตร์โลก. (2564). ประชาชนยุคต่อมาในดินแดนพระจันทร์เสี้ยว. ฟินิเซีย เขตอาณานิคมและเส้นทางการค้าขาย

ฮิบรู

ชาวฮิบรูหรือชาวยิว เป็นชนเผ่าเซมิติกที่เร่ร่อนอยู่ในดินแดนต่างๆ เคยอาศัยอยู่ในเขตซูเมอร์ก่อนที่จะอพยพเข้าไปอยู่ดินแดนคานาอัน (Canaan) หรือปาเลสไตน์ (Palestine) ในปัจจุบัน ชาวฮิบรูบันทึกเรื่องราวของพวกตนในคัมภีร์ศาสนา (Old Testament) บันทึกชาวฮิบรูกล่าวว่า โมเสส (Moses) เป็นผู้นำคนสำคัญได้ปลดแอกชาวฮิบรูจากการเป็นทาสของอียิปต์ และพาชาวฮิบรูทั้งหมดอพยพไปตั้งถิ่นฐานในดินแดนแห่งคำมั่นสัญญา (The promised land) คือ ดินแดนปาเลสไตน์ (Palestine) หรือ คานาอัน ที่เชื่อกันว่าเป็นดินแดนที่พระเจ้าของบรรพบุรุษอับราฮัม หรือพระยะโฮวาห์ (Yehovah) และสร้างอาณาจักรอิสราเอล มีกษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่คือ กษัตริย์เดวิด (David) ซึ่งสถาปนานครเยรูซาเล็มเป็นเมืองหลวง อารยธรรมที่ชาวยิวมอบให้แก่โลก ได้แก่ กฎหมาย ศาสนายูดาย (Judaism) ที่เน้นการบูชาพระเจ้าองค์เดียว คือ พระยะโฮวาห์ วรรณกรรมที่สำคัญคือ คัมภีร์ไบเบิล (พันธสัญญาเดิม หรือ พระคัมภีร์เก่า)